Emoties bij verlies kunnen heel erg uiteen lopen. Verdriet is normaal, maar ook boosheid, angst, schaamte, of wanhoop kunnen opduiken. Zelfs positieve emoties zoals, vreugde, trots, liefde en bewondering bestaan binnen een rouwproces!

Vervelend genoeg lijken we bij verlies meer negatieve emoties te kennen dan positieve. Maar…zonder vreugde bestaat er geen verdriet en andersom. Ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

De liefde blijft bestaan

Wanneer we van een persoon houden spreken we over de liefde die we voelen. Liefde is een positieve emotie, die geeft ons een prettig gevoel. We zijn graag dichtbij, om de aanwezigheid van de ander te voelen waar we van houden, dat geeft veiligheid, saamhorigheid, een gelukzalig gevoel. Wanneer een persoon waar we liefde voor voelen wegvalt (dood gaat), dan denken we dat al die gevoelens ook weg gaan. Dat de liefde ons ontnomen wordt.

Gelukkig is het anders! De liefde die gaat niet weg, de liefde blijft. Het gevoel kunnen we weer oproepen, wanneer we aan een dierbare persoon denken. Onze hersenen zijn krachtig genoeg om onze fantasie te laten werken en zo dingen weer tot leven te laten komen. Met onze ogen dicht roepen we elk beeld op dat we van iemand kennen. De kleding die iemand droeg, of de manier waarop iemand bewoog, door zijn haren streek, naar je keek… enz. Een gedachte is krachtig en kan zelfs versterkt worden door bijvoorbeeld muziek, een foto of spullen van je dierbare waarbij je herinneringen hebt opgeslagen.

Liefde voor het ‘onbekende’

Maar hoe zit dat nu wanneer je liefde voelt terwijl je nog maar nauwelijks een band hebt kunnen opbouwen? Daarbij doel ik op emoties en verlies van een vlinderkindje*. Hoe kan het dat je toch een verbinding maakt met een vlinderkindje en daar iets voor voelt?  Ik heb het zelf meegemaakt in 2001 en ontmoet door mijn werk vele ouders die hun kind niet leren kennen, vanwege sterfte.

Vanaf het moment dat je weet dat je zwanger bent, wordt ook de datum berekend wanneer je het kind mag verwachten. Dan wordt er al een toekomst gemaakt. Je zet je fantasie ‘aan’. Je voelt een scheppende kracht in jezelf en met je partner en bedenkt al van alles om ruimte te creëren voor dit kindje dat je een leven mag schenken.

De positieve energie die hierbij vrijkomt zet je emoties aan het werk, we herkennen dit als liefde voor het onbekende. Wanneer je dan opeens om moet gaan met verlies van dit vlinderkindje, valt je hele toekomst rond dit beeld in het niets. Weg fantasie, weg hoop, weg dromen en toekomst met dit kindje!

Maar gelukkig mag het gevoel van die liefde er wel zijn, wanneer je hier ook ruimte aan biedt. Vandaar dat het zo ontzettend belangrijk is dat er foto’s worden genomen van zo’n fragiel klein wezentje, dat al een klein mensje is geworden. Dat er bewijs komt dat het echt gebeurd is en niet enkel in de fantasie. Foto’s van het vlinderkindje samen in de armen van de ouders. Hoe klein maar volledig de voetjes en handjes al zijn. Maar vooral ook foto’s van de liefde en de verwondering die de ouders tonen voor dit tere schepseltje.

Ellen, de moeder van Eefje* zegt het zo mooi: “Door de foto’s van mij met Eefje in mijn handen, werd ik me bewust voor de liefde die ik voelde voor haar. Ik had niet gedacht dat ik zo veel van haar zou kunnen houden als van mijn 2 jaar oude dochter”.

Persoonlijk en uniek

Verlies kent vele vormen. Verschillende emoties gaan daarbij gepaard. We kunnen niet oordelen over hoe het voor iemand is. We kunnen ons niet voorstellen wat de ander doormaakt. Dit is persoonlijk en uniek.

Wat ik doe tijdens het samenzijn van een afscheid is empathie opbrengen voor mensen die in een verlies situatie verkeren. Verder houd ik me uiteraard bezig met mijn taak als afscheidsfotograaf. Ik weet hoe ik reageerde op mijn verlies/verliezen, ik weet hoe ik daar mee om ben gegaan. Ik weet dat het mijn ding was en van niemand anders. Ik weet en begrijp dat heel veel dingen ‘normaal’ gedrag zijn, wanneer er een verlies heeft plaats gevonden.

Rouwen is vaak een lastig te begrijpen woord, want we leren er weinig over totdat we er mee te maken krijgen. Dan nog kan het zijn dat we er ideeën over gevormd hebben die niet kloppen met de werkelijkheid van dat moment. Volgens hoogleraar Manu Keirse is het hard werken dat rouwen; omgaan met intens verdriet is niet eenvoudig. Helemaal niet wanneer anderen daar opvattingen over hebben. Het is zowel lichamelijk als psychisch zwaar. Men kan gemakkelijk vergeetachtig zijn of worden in die periode, dat ervoer ik en beamen anderen ook. Men kan op de gekste momenten overvallen worden door emotionele gevoelens die door een geur, klank of beeld opeens opkomen, waardoor men even anders dan normaal functioneert. Hoe lastig het ook is om in de samenleving verdrietige mensen te zien, het is eigenlijk volkomen normaal wanneer het gaat om intens verdriet. Hoor Manu Keirse dit uitleggen in het volgende filmpje:

Goed omgaan met emoties bij verlies

Wat mag wel en wat mag niet? Je zou niet mogen lachen, of een verjaardag vieren wanneer je in rouw bent. Nou dat was voor mij verschrikkelijk! Wie bepaalt dit? Lachen kan verlichting geven en is net zo’n normale emotie als verdriet. Feest vieren wanneer je jarig bent, is de normaalste zaak van de wereld, dat gebeurt elk jaar weer. Waarom zou je dit niet mogen doen? Je hoeft je verjaardag niet heel uitbundig te vieren. Maar ik heb geleerd dat vieren een belangrijk onderdeel is van het leven, juist omdat het zo over kan zijn.

Het is natuurlijk goed mogelijk dat je geen ruimte wilt of kunt bieden aan het vieren van jouw of een ander z’n verjaardag. Behoefte hebben aan positieve gevoelens, dat is natuurlijk ook persoonlijk. Soms heb je tijd nodig om open te staan voor momenten die gevierd mogen worden. Wat ik vooral wil aangeven is dat we allemaal bewuster mogen worden van persoonlijke behoeftes, zonder oordeel. Voelen dat er naast verdriet ook andere dingen bestaan, leuke en positieve dingen, is een vorm van goed omgaan met emoties bij verlies. Het toelaten van ook ‘normaal’ gedrag in tijden van rouw. En hoelang die rouw duurt? Daar heb ik geen passend antwoord op… volgens mij heeft dat niemand.

Nogmaals: omgaan met verlies is persoonlijk en uniek. Ieder ervaart weer andere dingen en gaat er op unieke wijze mee om. Graag leer ik meer over jouw ervaringen, want het onderwerp boeit me enorm. Wat zijn jouw ideeën en ervaringen over emoties bij verlies? Had jij ruimte voor positieve emoties? Kon jij dingen in het leven vieren, naast je rouw?

We kunnen veel van elkaar leren. Vertel over jouw ervaringen en laat een dialoog ontstaan. Deel het hieronder in het reactieveld. Ik ben je nu al dankbaar voor je openheid!