Eenvoud en soberheid

Het was er sober op de joodse begraafplaats en totaal anders als ik van kerkhoven gewend ben. Geen aangeharkte graven, geen bloemen of lantaarntjes, geen ‘tierlantijntjes’ als vlinders of windgongetjes en dus ook geen gieters om planten water mee te geven. Het geheel is natuurlijk als in een bos. Waar een eikel is gevallen daar kan een boom groeien. Enkel als deze boom schade kan aanrichten aan een graf, dan zal deze mogen omgezaagd. Er waren verscheidene boomstronken van omgezaagde exemplaren te zien…

De eeuwige rust die wordt voorgeschreven, is wat mij betreft zeer nadrukkelijk aanwezig. Vanwege de natuurlijke omgeving die zo letterlijk is; de begraafplaats wordt volledig met rust gelaten. Wat er groeit mag er zijn en hoeft niet weggemaaid of geschoffeld.

Afgelopen zondagochtend 11 aug. 2013 ben ik in de ochtend naar Oisterwijk gereden om een rondleiding te krijgen op de joodse begraafplaats. Ik wist eerlijk gezegd niet dat deze bestond en het is behoorlijk aan het zicht onttrokken. Doordat er maandelijks een rondleiding wordt gegeven in de zomermaanden door Vrijwilligers van de Heemkundekring, dacht ik dat dit best eens interessant kon zijn. Ik vond het zeker boeiend en wil er daarom graag aandacht aan geven.

De rondleiding op de joodse begraafplaats werd gegeven door Yvonne van Bilsen, stadsgids van Oisterwijk. Een tiental bezoekers verzamelden bij de immer afgesloten poort, die enkel op verzoek open gaat. Ik was wel de jongste bezoeker deze ochtend. Yvonne begon te vertellen over de historie van de komst van de Joodse bevolking naar Oisterwijk en ook waarom er een joodse begraafplaats werd aangelegd.

Eeuwige rust

Joodse graven mogen niet geruimd worden, zoals dat in Nederland na 25 jaar kan gebeuren. Op een joodse begraafplaats geldt eeuwige grafrust. Oisterwijk heeft een prachtige omgeving, voor wie natuurgebied de Kampina kent zal dit zeker beamen. Midden in deze beboste omgeving achter een grote muur die de begraafplaats geheel omringd vind men deze eeuwige rust. De grond werd juist ‘ver’ van de kern van Oisterwijk gekocht (waar geen huizen stonden destijds) om deze joodse begraafplaats aan te leggen. Er bevinden zich zo’n 165 joodse graven, enkele herinneringsmonumenten en er staat een metaheerhuisje bij binnenkomst.

Dit huisje is bedoelt voor de rituelen zoals het wassen en het bidden tijdens het afscheid nemen van de overledene, alvorens deze begraven kan worden.

Joodse families

De meeste graven hebben Hebreeuwse teksten, met Joodse jaartellingen erop. Namen waren wel te lezen en soms was ook de Christelijke jaartelling erbij vermeldt. Yvonne gaf ons duidelijke uitleg hierover.

De belangrijkste personen die hier begraven liggen uit bekende Joodse families passeerden de revue. Omdat ik toch best wel wat uit de geschiedenis heb meegekregen over het Jodendom waren er best wat raakvlakken met de kennis die ik bezit. Er was dus voldoende te beluisteren over de mensen die daar begraven liggen. Zeker voor mij een leuk detail: er lag ook familie van de joodse fotograaf Israël David Kiek, waarvan het woord ‘kiekjes‘ herkomst vindt. Het woord ‘kiekjes’ betekend zoiets als ‘snapshot’. Deze man maakte niet enkel statieportretten, zoals in zijn tijd gebruikelijk was, maar maakte ook foto’s van mensen die naar de kroeg waren geweest en plaatjes wensten van hun bezigheden op straat. Zie de foto hiernaast, die is van zijn hand. Erg geinig! Het staat zo dwars op hoe de joden begraven worden…

Aanzien en gedenken

Hoe eenvoudig een jood begraven wordt en hoe eenvoudig de begraafplaats ook gehouden wordt. Toch is er onderscheid te vinden in de vorm en grote van de gedenkstenen. Ondanks dat het geloof  ieder mens als gelijke ziet en men op die manier ook begraven wordt, toch is het duidelijk dat mensen onderscheid wilden aanbrengen door de steen (matseewa genoemd) aanzien te geven. Geld speelt ook hierbij een duidelijke rol; je kunt zien welke familie er meer geld (over) had voor een uitgebreide bewerkte grafsteen. Enkele symbolen zorgen ervoor dat we kunnen herkennen welke belangrijke taak een persoon binnen het Jodendom bezat. Zoals het snijwerktuig van de ‘moheel‘; de man die besnijdenissen uitvoerde of een waterkan van een Leviet; een tempeldienaar, die de waterkan hanteert bij het rituele handwassing van een Cohen; de priester. Een Cohen werd aangeduid met twee handen op de grafsteen, vanwege de zegen die hij gaf.

Wat mij zeker raakte is dat er bij latere bezoeken wel degelijk iets bij het graf achter gelaten wordt. Wat mij betreft noem ik het een ‘verstilde traan‘, in de vorm van een (wit) steentje.  Aangezien daar in het bos absoluut geen kiezels of stenen te vinden zijn, moet hier aan gedacht zijn alvorens men een graf gaat bezoeken. Door een steentje achter te laten, laat men zien dat de overledene niet wordt vergeten, dat er aan hen gedacht is en dat de dode met een bezoek werd vereerd. Ik vind dit een erg mooi symbool. 

Rouwen kunnen de joden pas nadat de begrafenis heeft plaats gevonden. Het is namelijk ook de bedoeling dat een overledene zo snel mogelijk begraven wordt (al is dat in NL pas mogelijk na 38 uur). Het troosten van de rouwenden rondom de begrafenis is eerder niet op zijn plaats, aangezien de familie nog te veel in shock verkeert, en ontroostbaar is. De rouwweek, de ‘sjiwwe’, staat in teken van rouw en wordt er juist intensief getroost door de nabestaanden te bezoeken. Troost bestaat uit aanwezig zijn en het bieden van zorg met de zogenoemde ‘maaltijd van herstel’. Ik vind ook dit een mooie sociale manier van omgang met een rouwende. Om meer te lezen over deze gebruiken, lees dan hier voor nog meer uitleg.

Wil je ook een rondleiding in Oisterwijk volgen? Dan kan dit nog t/m September 2013 als individu. Meer info hier.

Hoe vind je het symbool van de ‘versilde traan’?

Kende je dit gebruik?

Of heb je zelf nog andere zaken die je met ons zou willen delen na het lezen van dit blog?

Geef je reactie hieronder, dat wordt zeer gewaardeerd!